Powiat Żniński tworzy 6 gmin. Wśród nich pięć ma charakter miejski: Barcin, Gąsawa, Janowiec Wielkopolski, Łabiszyn oraz Żnin, a jedna wiejski: Rogowo.

Gmina Barcin
Urząd Miejski w Barcinie
ul. Artylerzystów 9, 88-190 Barcin
tel. 52 383 41 00
fax 52 383 41 43
www.barcin.pl, sekretariat@barcin.pl

Gmina Barcin leży, na wschodnich obrzeżach Powiatu Żnińskiego, przy trasach komunikacyjnych Bydgoszcz – Mogilno oraz Inowrocław – Żnin. Graniczy z gminami: Żnin, Łabiszyn, Dąbrowa Mogileńska i Pakość. Etnograficznie należy do Pałuk i leży na Szlaku Piastowskim. Zamieszkuje ją ponad 15000 osób, w tym w Barcinie ok. 8500 mieszkańców i w miejscowości Piechcin – 3100. Barcin położony jest nad Notecią. Według legendy już w II połowie X wieku był osadą, w której zatr4zymał się św. Wojciech w drodze do Prus. Początki osiedlania są jednak jeszcze bardziej odległe. Okolice Barcina zamieszkiwane były od niepamiętnych czasów. Około 4500 lat temu na terenie dzisiejszego Złotowa, zlokalizowana była osada ludzka kultury amfor kulistych. Początki Barcina jako grodu sięgają XII w. (lata 1215 -1233), późniejsza własność kasztelana śremskiego, Wojciecha z Krotoszyna. Pierwsza wzmianka pisana o Barcinie pochodzi ze źródeł kościelnych z 1325 r. zaś w świeckich z 1390 r. Występujące w okolicy pokłady wapienia i margli jurajskich, stały się przyczynkiem do dynamicznego rozwoju gminy. Eksploatację tych kopalin rozpoczęto w kamieniołomach Bielaw, Wapienna i Piechcina w 1860 r.


Gmina Gąsawa
Urząd Miasta i Gminy w Gąsawie
ul. Żnińska 8, 88-410 Gąsawa
tel. 52 30 36 210
fax 52 30 36 220
www.gasawa.pl, ug@gasawa.pl

Gmina Gąsawa położona jest w mezoregionie Pojezierza Gnieźnieńskiego, a krajobraz jest wynikiem działania lodowca. Na terenie gminy mieszka nieco ponad 5 200 ludności. Gąsawa (siedziba urzędu gminy) leży w południowo - wschodniej części Pałuk i przy drodze krajowej z Bydgoszczy do Gniezna, jednocześnie stanowi pałucką część szlaku "Piastowskiego". Na terenie gminy znajdują się obszary chronione – jezior żnińskich, zlewni rzeki Wełny i Gąsawki, pomniki przyrody, złoża surowców mineralnych. Ziemia Gąsawska to także liczne jeziora. Najważniejsze z nich to: Biskupińskie, Chomiąskie, Foluskie, Gąsawskie, Godawskie, Oćwieckie Wsch., Oćwieckie Zach., Ostrowieckie. Gąsawa jest stacją docelową turystycznej kolejki wąskotorowej (Żnińska Kolej Powiatowa) ze Żnina. W 1145 r. pojawia się pierwsza informacja pisana o Gąsawie, jako osadzie targowej stanowiącej własność klasztoru Kanoników Regularnych w pobliskim Trzemesznie. Rok 1227 stał się areną historycznego zjazdu książąt piastowskich. Zjazd przerwał zdradziecki najazd Świętopełka Gdańskiego. Podczas ucieczki książąt, w Marcinkowie Górnym zamordowany został Leszek Biały. Fakt ten upamiętnia usytuowany we wsi pomnik Leszka Białego na koniu ze strzałą utkwioną w plecach. Gąsawa prawa miejskie otrzymała w 1388 r. W latach najazdu szwedzkiego 1655-1660 prężnie rozwijające się miasteczko, zostało zniszczone. Potem nastały lata podupadania miasta aż w końcu w 1934 r. Gąsawa utraciła prawa miejskie. Odzyskała je z dniam 1 stycznia 2024 r.
Sercem miejscowości jest trójkątny plac targowy, przy którym znajduje się kościół św. Mikołaja. Jest to drewniana, barokowa budowla z 1674 r. W granicach Gminy Gąsawa znajduje się Rezerwat Archeologiczny w Biskupinie. Warto też zajrzeć do Ryszewka - wsi położonej na trasie Gąsawa – Trzemeszno. Znajduje się tu osiemnastowieczny mały, drewniany kościółek parafialny, wyposażony w trzy ołtarze z XVI/XVII w.

 

Gmina Janowiec Wlkp.
Urząd Miejski w Janowcu Wlkp.
ul. Gnieźnieńska 3, 88-430 Janowiec Wielkopolski
tel. 52 30 23 034
www.um-janowiecwlkp.pl, urzad@um-janowiecwlkp.pl

Miasto i gmina Janowiec Wielkopolski leży w południowo-zachodniej części powiatu żnińskiego, w odległości ok. 60 km od Bydgoszczy i Poznania, na terenie historycznych Pałuk. Południowa i zachodnia granica gminy stanowi także granicę Kujawsko-Pomorskiego z Wielkopolską. Gminę zamieszkuje ok. 10 000 ludności. Pierwszy dokument pisany świadczącym o istnieniu Janowca, nazywanego wówczas Janowym Młynem pochodzi z 1295 r. Od XIV w. Janowiec był miastem prywatnym i należał do licznych rodów wielkopolskich i pałuckich. W 1682 r. przez miasto wiódł szlak zbrojnych rycerzy pod wodzą króla Jana III Sobieskiego, podążających z odsieczą Wiedniowi. Herb miasta, przedstawiający temidę – grecką boginię sprawiedliwości pochodzi z końca XVII w.. Miasto i Gmina Janowiec szczyci się 22 pomnikami przyrody. Są to głównie dęby, buk, jesion i sosna. Turystycznie warte polecenia są w Janowcu Wielkopolskim późnoklasycystyczny kościół św. Mikołaja z I poł. XIX w., dwa obiekty – przy ul. Szkolnej eklektyczny pałac z II poł. XIX w. dziś zajmowany przez Gimnazjum Publiczne, oraz budynek Ratusza Miejskiego z przełomu XIX i XX w. W Kołdrąbiu należy zobaczyć neogotycki kościół p.w. św. Jana Chrzciciela z końca XIX w. oraz neogotycki zespół pałacowo-parkowy, w którym obecnie mieści się Dom Dziecka. W Żernikach warto zatrzymać się by zobaczyć gotycki kościół p.w. NMP z II poł. XV w., równie zabytkowa jest świątynia w Świątkowie - kościół p.w. św. Trójcy z XVIII w. zakończony jest baniastym hełmem. Nieopodal kościoła stoi XIX w. figura Matki Boskiej, a w całej wsi rozproszonych jest 6 tzw. „poniatówek” – zagród postawionych dla osadników w 1935 r. Osobne miejsce kultu i mała nekropolia znajdują się w Juncewie. Tutaj uwagę odwiedzających przyciąga sylweta neogotyckiego kościoła p.w. św. Małgorzaty z neobarokowym wyposażeniem , obok kościoła 3 kaplice grobowe z pocz. XX w.(m.in. Aleksandra Guttrego szlachcica, działacza narodowo-wyzwoleńczego, dziedzica na Paryżu – majątek niedaleko Żnina). Miłośnicy architektury świeckiej znajdą w Sarbinowie XVIII wieczny pałac secesyjny, po przebudowie w pocz. XX w. wokół którego rozciąga się zabytkowy park. W Tonowie znajduje się godny uwagi Dom Pomocy Społecznej umiejscowiony w zespole dworsko-parkowym z poł. XIX w.. We Włoszanowie warte obejrzenia są dwa obiekty – klasycystyczny pałac z pocz. XX w. oraz XIX wieczny spichlerz odrestaurowany w 1986 r.. W Brudzyniu znajduje się z pocz. XX w. pałac Moszczeńskich, w otoczeniu którego rośnie zabytkowy park z pomnikowym głazem granitowym o wys. 1.2 m i obwodzie 3 m. Laskowo to wieś, w której podziwiać można odrestaurowany klasycystyczny dwór z XIX w., posadowiony wśród zieleni rozległego parku, a nieopodal stoi zabytkowy kościół poewangelicki.

 

Gmina Łabiszyn
Urząd Miejski w Łabiszynie
ul. Plac 1000-lecia 1, 89-210 Łabiszyn
tel. 52 384 40 63
fax 52 384 40 52
www.labiszyn.pl, urzad@labiszyn.pl

Gmina Łabiszyn położona jest w płn.- wsch. części Powiatu Żnińskiego. Przebiega przez nią rzeka Noteć. Zamieszkuje ją blisko 9500 mieszkańców. Lasy zajmują połowę powierzchni gminy. Blisko 100 km2 stanowią grunty rolne, stąd gmina ma charakter rolniczy. Walory i skarby przyrodnicze ziemi łabiszyńskiej podziwiać można w Rezerwacie Przyrody „Ostrów Pszczółczyński” w Pszczółczynie (czosnek niedźwiedzi i lipa szerokolistna). Czasy Jagiellonów pamięta dąb „Jagiełły” w Łabiszynie o obw. 534 cm. Równie potężna i wiekowa jest „Wyspa”- łabiszyńska lipa o pierśnicy 430 cm. Pomnikowych drzew jest jeszcze więcej, ale na uwagę zasługują także prawem chronione aleje: modrzewiowa (46 szt.) na odcinku Lubostroń-Barcin, składająca się z 80 lip aleja na trasie z Lubostroniu do Pturka czy inna aleja lipowa na trasie Lubostroń-Ostatkowo i Pszczółczyn-Annowo. Świadectwem działania lądolodu i powstałych w wyniku jego działania wytworów są potężne głazy, jeden w Lubostroniu o obw. 520 cm, drugi w Załachowie o obw. 1150 cm. Najstarsza wzmianka o Łabiszynie, stolicy gminy pochodzi z 1247 r. We wczesnym średniowieczu istniał tu gród wzmiankowany jako własność rycerska. Późniejszymi właścicielami miasta byli Czarnkowscy, Opalińscy, Gembiccy oraz do 1939 r. hrabiostwo Skórzewscy. Gmina Łabiszyn jest atrakcyjna dla potencjalnych turystów i konsumentów działań twórczych. Centrum tychże imprez jest Pałac Lubostroń określany mianem perły polskiego klasycyzmu. Budowlę otacza 40-ha park z licznymi pomnikami przyrody. Dzisiaj Pałac-Lubostroń stanowi centrum hotelowe, kulturotwórcze i naukowe. Lubostroński dziedziniec i park od wielu lat są areną zmagań powożących powozami i biorących udział w konkursie na najładniejszy pojazd i koncertów muzycznych przy blasku księżyca. Prasłowiańska Noc Kupały na lubostrońskiej Wyspie Festynów, to kolejna atrakcja kulturalna. Odwiedzając Gminę Łabiszyn warto zatrzymać się i zobaczyć Łabiszyński Klasztor, aktualnie kościół rzymsko-katolicki p.w. św. Mikołaja z końca XVI w., dworek z XVIII w. z parkiem, w którym w 1889 r. zbudowano tajemniczą oazę milczenia. Aktualnie mieści się tam Łabiszyńskie Towarzystwo Kulturalne. Interesujący się nekropoliami zapewne zechcą wstąpić na przykościelny cmentarz w Łabiszynie, do przygrodzieniowych krypt, w których spoczywają doczesne szczątki rodziny Skórzewskich. Inne obiekty zabytkowe warte polecenia w Łabiszynie to młyn z 1796 r., spichlerz zbożowy z XVIII w., ruiny średniowiecznego zamku rycerskiego-warownego, „Góra Szekelego” pamiętająca czasy Powstania Kościuszkowskiego i miejsce bitwy 30 IV 1794 r. Łabiszyn i Lubostroń leżą na trasie najpopularniejszego „ Szlaku Piastowskiego”. Rowerzyści mają dla siebie 15 - km oznakowany szlak.

 

Gmina Żnin
Urząd Miejski w Żninie
ul. 700-lecia 39, 88-400 Żnin,
tel. 52 30 31 301
fax 52 30 31 103
www.gminaznin.pl, kontakt@gminaznin.pl

Żnin siedziba Powiatu Żnińskiego, siedziba władz miasta, gród braci Śniadeckich, a także jest bardzo często określany mianem stolicy Pałuk, regionu etnograficznego, krainy geograficznej, a także dzielnicy historycznej. To tu, pośród licznych jezior i lasów żywy jest do dziś folklor. To tu powstają misterne hafty jakże znacząco wyróżniające się od innych regionów. To tu, na Pałukach rozbrzmiewa do dziś muzyka, tworzona przez twórców ludowych i przez takowe pieśniarki i muzyków. To w końcu na Pałukach wystarczy stanąć na rynku każdego miasteczka czy w centrum wsi, by posłuchać ludzi mówiących bardziej lub mniej gwarowo i zachwycić się np. „szykim kuebiety mieszkajuncej do góry, która jak obci przyjadom może poczynstować kuerbolem i pyrkami z kueketem, bo niejedne to lubiejom”. Historia Żnina oficjalnie zaczęła się gdy dotychczasowy gród, znany już w starożytności bowiem tędy wiódł szlak bursztynowy, otrzymał prawa miejskie w 1263 r. Miasto wchodziło w skład dóbr kościelnych i należało do tzw. klucza żnińskiego. Świadectwem dziś równie ożywionych, jak i przed wiekami, kontaktów Żnina ze światem, jest stojący w rynku semafor. Ten wymowny środek wyrazu, wskazuje strony świata i kierunki przyjaźni. Na wypisanych tabliczkach widnieją nazwy miast partnerskich. Nie ma chyba w całym świecie, a bez wątpienia nie ma w Europie drugiej takiej alei gwiazd sportów motorowodnych i muzeum tychże sportów. Wyjątkowości miastu przydaje także fakt, iż tu mieści się stacja główna Żnińskiej Kolei Powiatowej, z której na pałucki szlak wyrusza kolejka wąskotorowa. Tabor mini wagoników i mini lokomotyw, porusza się po torach o rozstawie 600 mm na długości 12 km. Nie ma chyba drugiej takiej gminy, która w swych granicach administracyjnych miałaby dwa europejskie miasta – Paryż i Wenecję. Uroków ziemi żnińskiej przydają także liczne zabytki architektury sakralnej ( liczne kościoły i cmentarze) i świeckiej ( muzea i bardzo liczne dwory i pałace wraz z założeniami dworsko- i pałacowo-parkowymi, stanowiącymi jednocześnie obszary chronionej przyrody i licznych pomników tejże. W sercu stolicy powiatu i gminy stoi jeden z najstarszych zabytków średniowiecza, XIV w. wieża – Baszta Muzeum jednocześnie symbol miasta. Dodatkowych walorów przydają liczne tereny zielone i jeziora z największymi Jez. Żnińskim Małym - tzw. Czaplim oraz Jez. Żnińskim Dużym. Oba te akweny stanowić mogą doskonałą bazę sportów wodnych, szeroko rozumianą bazę akwaturystyki. „ Gdzie topory, miecze, łuki, tam Biskupin- Żnin- Pałuki” niech zatem to hasło będzie nie tylko zachętą ale i motorem do tego, by usłyszeć szczęk zbroi Diabła Weneckiego, szerokim łukiem nie tylko trafiać w dziesiątkę tarczy, lecz w samo serce ziemi Pałuckiej, której żywym reliktem świetności jest biskupińska osada sprzed 27 wieków a perłą w koronie Lubostrońska majętność Skórzewskich.


Gmina Rogowo
Urząd Gminy Rogowo
ul. Kościelna 8, 88-420 Rogowo
tel. 52 30 24 185, 52 30 24 053
www.rogowo.paluki.pl, gmina@rogowo.paluki.pl

Gmina Rogowo położona jest w południowo-zachodniej części powiatu żnińskiego. Leży 60 km od Bydgoszczy przy drodze krajowej nr 5 (Świecie – Bolków). Ponad połowę ogólnej powierzchni gminy stanowią użytki rolne. Lasy zajmują nieco ponad czwartą część obszaru. Pozostałą powierzchnię stanowią tereny zabudowane, użytkowe oraz jeziora. Gmina Rogowo jest gminą o charakterze rolniczym, posiadająca wszelkie walory sprzyjające rozwojowi turystyki. Powstaje tu coraz więcej gospodarstw agroturystycznych. Gminę zamieszkuje ok. 7000 osób. Pierwsze ślady ludzkiej bytności w okolicach Rogowa, pochodzą sprzed przeszło 2.5 tys. lat. Najstarsza wzmianka o Rogowie pochodzi z pocz. XIV wieku. W XVI w. Rogowo utraciło prawa miejskie. Po odbudowie, w XVII w. przywrócono ponownie miastu dawne przywileje. Była to już druga lokacja Rogowa. Po II rozbiorze Polski miasto znalazło się pod zaborem pruskim. 27 XII 1918 r. w dniu, w którym do Poznania przybył Ignacy Paderewski wybuchło w Rogowie powstanie zbrojne ludności. W wyniku wprowadzenia w życie ustawy samorządowej z 23 marca 1933 r. Rogowo ponownie utraciło prawa miejskie.